Aşırı hareketli çocuklara tıp dilinde “hiperaktif çocuk” denir. Yuvada; yuvaya gitmediyse ilköğretim birinci sınıfta tespit edilir. Aşırı hareketlidirler, yerlerinde oturamazlar, sürekli kıpır kıpırdırlar. Halk arasında “eli dursa ayağı durmuyor” şeklinde ifade edilir.
Bu çocuklarda sıkça görülen;
1. Yoğunlaşamama
2. Unutkanlık, dalgınlık
3. Dürtüsellik
4. Uslu duramama
5. Hareket etme
6. Sözü kesme7
. Saldırgan davranışlar Dikkat eksikliği de varsa;
1. Derse hemen başlayamazlar
2. Zamanında bitiremezler
3. Arkadaşlarıyla ilişkilerinde zorlanırlar
4. Oyunlarda zorlanırlar
5. Bir konudan diğerine geçerken zorlanırlar. Örneğin; matematikten Türkçeye geçerken zorlanırlar.
6. Arkadaşlarına hemen uyum sağlayamazlar. Ya hemen vazgeçerler ya da kavga ederler.
Hiperaktif Çocukların Özellikleri
– Çocuk çok hareketlidir
.- Yerinde duramaz.
– Söz dinlemez.
– Çok hırçındır.
– Zarar verici olabilir
.- Kurallara uymakta zorlanır.
– Kendini ve davranışlarını kontrol edemez.
– Sürekli olarak bir yerlerini sağa sola çarpar
.- Yemek yerken çoğunlukla üzerine döker.
– Sık sık ufak ev kazaları yaşar.
– Pek çok yerde “yaramaz” diye adı çıkar.
– İşlemediği suçlar da üzerine kalabilir
.- Her şeyi mutlaka ellemek, tutmak, eline almak ister.
– Arkadaşlarıyla uyumlu oynama süresi sınırlıdır.
– Yuvaya gittiğinde diğer çocuklardan farklı yönleri olduğu fark edilir.
– İlkokula başladığında zeki olmasına rağmen zorlanır.
– Harfleri ve sayıları karıştırır.
– Harfleri ve sayıları ters yazar ve okur.
– Ödevlerini kaydetmeyi beceremez.
– Ödevlerini yanlış anlar ve yanlış yapar.
– Ödevlerini yaptığı halde evde unutur
.- Okulda eşyaları bırakır ya da unutur.
– Öğretmenleri ondan şikayetçi olur.
– Serviste arkadaşlarını rahatsız ettiği için sık sık şikayetler gelir
. Bu özelliklerden 10 tanesi çocuk için geçerliyse psikoloğa başvurmak gerekir.
Hiperaktif Çocukların Olumsuz Özellikleri
1. Dalgın, dikkatsiz, unutkan, sakar ve kazalara açıktır.
2. Algılama güçlükleri yaşarlar.Bilgi beyine 5 duyunun tümünü kullanarak gelir. Öğrenmede önemli olanlar: görsel ve işitsel duyulardır.Görsel algılama güçlüğü görsel bilgileri karıştırmasına sebep olabilir. “c” yerine “e”, “b” yerine “d”, “m” yerine “n”, “b” yerine “p” gibi…
Görsel motor problemleri olan çocuk top yakalama ya da fırlatmada, bulmaca çözmede, ip atlamada, çekiç ve çivi kullanma da sorun yaşar.“Figür yerleştirme” problemi olabilir: okurken kelime ve satırları atlayabilir.Derinliği yanlış değerlendirebilir; bu yüzden eşyalara çarpabilir, sandalyeden düşebilir.
İşitsel algılama güçlüğü: hafif ses farklılıklarını ayırt etmede güçlük yaşayabilir. Örneğin; başka çocukların oyun oynadığı odada tv izliyorsa, sizin ona: “ Buraya gel ve sofrayı kur” dediğinizi duymayabilir. Bunun nedeni sizin sesinizi (figür) diğer seslerden (fon) ayırt edememesidir. Böylece sizi dinlemiyormuş gibi görünür.
Bütünleme güçlükleri, soyutlama ve organize etme güçlükleri yaşayabilirler. Sıralama güçlükleri yaşayabilirler; anlatılan bir hikayeyi tekrar anlatması istendiğinde olayların sırasını karıştırabilir; “23” ü “32” diye yazabilir. Örneğin; 12 ayı ezberler sayar ama “Eylülden sonra hangi ay gelir?” sorusuna cevap veremeyebilir.
Hafıza güçlükleri yaşayabilir; bilgiyi kısa süreli bellekten uzun süreli belleğe geçirmede sorun yaşayabilirler. Uzun süreli hafızada sorun yoktur. 3 yıl önceki olayı detaylı şekilde aktarır. Ancak öğretmenin istediği ödevi ertesi gün tamamıyla unutabilir. Normal çocuk 3-5 kerede öğrenirken o 10 kerede öğrenir.
Tüm bu güçlüklerden ötürü yazma ve okumada faklılıklar gösterirler. Önlerine konan bir metni farklı, eksik, fazla ya da yanlış okuyabilirler.
3. Dağınık ve düzensizdirler.
. Sınırları çizemeler.
4. Kullandıkları eşyanın yerini sık sık unuturlar.
Öncelikleri ayarlayamazlar.
5. Acelecidirler.
19. Sürekliliği sağlayamazlar.
6. Heyecanlıdırlar.
20. Mükemmeliyetçidirler.
7. Sabırsızdırlar.
21. Kıskançtırlar, kardeşlerini kıskanırlar.
8. Çabuk olumsuz tavır takınırlar.
9. Çabuk sinirlenirler.
22. Kontrol güçlüğü yaşarlar.
10. İnatçıdırlar.
23. İletişim bozukluğu yaşarlar.
11. Takılıp kalırlar.
24. Çabuk karar değiştirirler.
12. Israrcıdırlar
25. Çok duyarlı, hassaslar
13. İddiacıdırlar.
14. Abartılıdırlar.
26. Utangaçtırlar.
15. Meraklıdırlar.
16. Zamanı iyi kullanamazlar.
Hiperaktif Çocuklarda Yapılması Gerekenler
Hiperaktif çocukla başarılı bir iletişim kurabilmek için: Cezadan önce ödül yöntemi kullanılmalı, o davranışı tesadüfen bile yapmış olsa.Açık, net ve kısa konuşulmalı. Tatlı-sert olunmalı. Kurallar kesin, kararlı ve değişmez olmalı.
Özellikle duygu düzeni konusunda istikrarlı olunmalı. Akşamları kaçta yatacağı kesin bir dille ifade edilmeli. Eğer esneme olacaksa nedeni ve ne kadar olacağı belirtilmeli. Kurallar yazılı olarak oluşturulmalı ve odasına asılmalı. Günlük program haline getirilmeli. Bazen sözleşme haline getirilerek karşılıklı imzalanabilir.
Çocuk düzene uymazsa;
– Hareketliliği artar.
– Sinir ve Hırçınlık artar.
– Sakarlık ve kazalara açıklık artar.
– İştahsızlık oluşur.
– Gelişimi olumsuz etkilenebilir, boy uzaması azalabilir.
Kısaca;
– Açıklayıcı kısa ve öz olun- 2 seçenek sunun.- Doğru yaptığı her şeyi ödüllendirin.
– Zaman yönetimini öğretin.- Kıyaslama yapmayın.- Yasaklar koymayın.
( örn.; “ Sen zayıf aldın sinemaya gitmiyorsun.” )
Hiperaktivite ve Dikkat Dağınıklığı Olan Çocuklarda Okul Başarısı İçiYapılması Gerekenler:
Dış ortamın düzenlenmesi:
– Hep aynı odada çalışılmalı, o masada sadece ders çalışılmalı.
– Televizyon ve müzik kapatılmalı.
– Oda sade olmalı; çocuğun bakış açısına giren resim, obje, süs eşyası vb. kaldırılmalı.
– Yüzü duvara dönük olmalı, oda aydınlatılmış olmalı.
– Kütüphane varsa üstüne beyaz çarşaf örtülmeli.
– Dersler bölünüp planlamalı. 10 dk. mat., 10 dk. türkçe, 10 dk. hayat bilgisi. Zorlanıyorsa araya basit, dinlendirici dersler ( müzik, resim vb.) serpiştirilebilir.
Ders çalışırken;
– Sabit zaman-sabit yer yöntemi: Hep aynı yerde hep aynı saatte çalıştırılmalı
.- Hemen şimdi yöntemi (sıcağı sıcağına)
: Çocuk okuldan derse ısınmış olarak gelir. Hemen derse başlarsanız daha hızlı ve kolay adapte olur. Bu yüzden ders çalışma ve ödev yapma okuldan gelir gelmez hemen halledilmelidir.
– Dikkat yoğunluğu saptama yöntemi: Dikkat sabah saatlerinde yoğundur. Bu yoğunluk öğlene doğru azalır. Akşam azalma doruk noktasındadır. Saat 21:30’dan itibaren dikkat biter.
– Kısa çalışma-kısa ara yöntemi: Kısa çalışma: 15-20 dk. Ara süresi: 2-3 dk.televizyon seyretme, bilgisayar oynama aralarda olmamalıdır.
– Küçük parçalara ayırarak çalışma yöntemi: örneğin; 2 sayfalık bir oku-anlat ya da yazı çalışması varsa; bir parça 4-5 paragrafa ayrılarak çalıştırılır.
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu her 20 çocuktan 1’inde görülür. 3 kolu vardır:
1. Dikkatsizlik
2. Hiperaktivite
3. Dürtüsellik :
Başkalarının sözünü keser, araya girer, sırasını bekleme zorluğu vardır.
Tedavide davranışsal yaklaşımın yanı sıra ilaç tedavisi (metilfenidat tıbbi tedavisi) uygulanır. Bu kriterlerle 7 yaşından önce ortaya çıkmış olması ve 6 aydan fazla sürmesi şarttır. DEHB için metilfenidatın etkisi 30-45 dk ile başlar, 1,5-2,5 saatte maksimuma ulaşır. 4 saatte biter.
DEHB genetiktir. Bu bozukluğu olan çocukların %10 ile %35’inin birinci derecede akrabasında aynı bozukluk vardır. Ergenlikte devam edebilir. Dürtüsellikten dolayı erken yaşta madde kullanımı, alkol/sigara bağımlılığı, istenmeyen gebelikler, araba kazaları görülebilir. Erişkinlikte ani kararla evlenmeler/boşanmalar, kaybedilen işler, kazalar, borçlar, çocuklara fiziksel şiddet görülebilir.
Yaşam boyu “sebatsızlık” problemi, sosyal izolasyon, öfke ve agresyon, yalnızlık, dışlanma ve alay edilme görülür.