Çocukluk çağından itibaren normal gelişim evrelerinin ve normal davranışın hangi dönemde, neyi ifade ettiğinin bilinmesi ortaya çıkabilecek bozuklukların erken teşhisinde büyük faydalar sağlamaktadır.
Konuşmadaki fonksiyon bozuklukları ile mücadele erken dönemde başlatılmakta ve ileriye yönelik daha başarılı adımlar atılmaktadır. Bu amaçla günümüzde teşhis ve tedavi amaçlı pek çok yöntem başarı ile uygulanmaktadır.
Çocukluk Çağı Normal Gelişim Evreleri
Doğum Öncesi Dönem;
Ağız ve yüz yapıları ve fonksiyonlarındaki değişim günümüzde anne karnında yapılan bazı yöntemlerle ortaya konulmaktadır. Damak gelişiminin gebeliğin 12. haftasında tamamlandığı düşünülürse, daha önce yapılan ultrason incelemesi bu dönemde ortaya çıkabilecek bu tip problemlerin önüne geçilmesini sağlayabilir.
Anne karnında bebeklerde yutma gelişimi 12. haftada, emme gelişimi 18-24 haftalar arasında belirginleşmektedir. 34. haftada çocuk ihtiyaçlarını karşılayabilecek emme ve yutma becerisine sahip olmaktadır. Yapılan pekçok araştırma, anne karnında ağız kontrol ve koordinasyonda zayıf olan bebeklerin ileri yaşlarda ciddi fiziksel, algısal problemler, konuşma ve lisan gelişiminde gerileme, beslenme ihtiyaçlarını karşılamada zayıflıkları olduğunu göstermiştir.
Bebeklik çağından itibaren düzenli yapılan tetkik ve çalışmalarla pek çok problemin önceden teşhisi ve erken rehabilitasyonu (tedavi ve eğitim) mümkün olabilmektedir.
Doğumdan sonra aileye, çocuğun gelişimini doğru bir şekilde değerlendirmesi öğretilmeli, normal olmayan davranışlar görüldüğünde mutlaka bir uzmana başvurulması gerektiği belirtilmelidir.
Dil kısa sürede kazanılan ve gelişen bir beceri olmadığından çocuğun gün boyunca kullanacağı bir araç gibi düşünülmeli ve çocuk yaptığı her farklı davranış ve sözcük için desteklenmeli, çocuğun iletişim kurduğu çevre genişletilmeli ve konuşması için teşvik edilmelidir.
Anneler, çocuklarının iletişim, dil ve konuşma gelişimlerinin normal bir seyirde devam edip etmediğini görebilirler. Bu amaçla, yaşlara göre bebek ve çocukta görülmesi gereken davranışlar aşağıda sıralanmıştır:
Doğum ve ilk 3 aylık Dönemde Bebek;
• Bebek, başını tutabilir,
• Düzenli olarak annesini emebilir ve gücü yeterlidir,
• Beslenmesi sırasında ya da sonrasında öksürme, kusma, morarma vb. şikayetler olmaz,
• Beslenirken genelde huzurludur,
• Sürekli ağlamaz,
• Sık sık üst solunum yolu enfeksiyonu geçirmez,
• Her ay belli miktar kilo alır,
• Acıktığı zaman ağlar, sık yutkunur veya çevresine bakınır,
• Sesinde değişiklik görülmez,
• Annesini tanır ve gülümser,
• Onunla konuşulduğunda ve ona dokunduğunuzda size cevap verir,
• Çevresi ile ilgilenir.
3-6 ay arasındaki Dönemde Bebek;
• Bebek emerken dil ve dudak kuvvetinde azalma olmaz,
• Eline aldığı her şeyi tanımak için ağzına götürür,
• Beslenirken ağzını daha kontrollü kullanır,
• Ağzını kullanarak balon yapma gibi oyunlar oynar
• Vücuduna dokunulmasından hoşlanır ve çevresine daha fazla ilgi gösterir,
• Sesleri taklit etmeye çabalar,
• Sizin ona olan sevginizi anlar ve size karşılık verir,
• Çevreden gelen uyarılara karşı farklı tepkiler verir,
• Sesleri tanımaya başlar,
• Sesleri birleştirerek basit heceler kurabilir.
7-11 ay arasındaki Dönemde Bebek;
• Ses çıkarırken harflerin yerlerini değiştirerek kullanır,
• Onunla konuşurken yaptığınız hareketleri taklit edebilir,
• Duyduğu seslerin anlamlarını ayırt edebilir,
• Basit sorulara yüz ifadesi (hareketleri) veya işaretle cevap verir,
• ‘Baba’ ‘mama’ gibi basit kelimeleri söyleyebilir,
• Yüz ifadesinde (hareketlerinde) değişiklikler yapabilir,
• Ses tonundaki farklılıkları anlayabilir ve farklı tepkiler verir.
12-17 ay arasındaki Dönemde Çocuk;
• Dikkatini iki dakika süreyle bir oyuna veya işe verebilir,
• Basit emirleri anlar ve yerine getirir,
• Tanıdığı nesneleri birbirinden ayırt edebilir,
• Resimleri birbirinden ayırt edebilir,
• Tek kelimelik ifadeleri kullanabilir.
18-23 ay arasındaki Dönemde Çocuk;
• Kendi vücut kısımlarını tanıyabilir,
• Söylenilen emirleri düzgün anlar ve yerine getirir,
• Objeleri isimlendirebilir,
• Kelime hazinesi genişler.
24 ve üstü aylarda Çocuk;
• İki ya da üç kelimelik cümle kurabilir,
• Kendi başına oyunlar üretebilir ve uzun süre oynar.
Bebeğinizde/çocuğunuzda yukarıda sıralanan davranışlardan bir ya da birkaç tanesi görülmüyorsa mutlaka bir uzman tarafından değerlendirilmesi gerekir.
B- 0-5 Yaş Arasındaki Çocuklarda Alıcı ve İfade Edici Dil Gelişimi Aşamaları
0-6 Aylık Bebeğiniz;
• Gıı, oo- ah-ah gibi gığıldama ve ağlama seslerini çıkarabilir,
• Sese karşı gülümseyerek, bakarak, susarak veya ses çıkararak tepki verir,
6-12 Aylık Bebeğiniz;
• “ba-ba” “mmm” gibi sesleri taklit eder,
• Eliyle bay-bay yapar,
• Basit konuşmaları anlar,
• Küçük oyunlar oynar (“bebek nerede?” gibi) .
12-18 Aylık Çocuğunuz;
• 3-5 kelimeyi söyleyebilir (“anne”, baba”, “bay-bay”, “mama” gibi),
• İsteklerini size işaret ederek gösterir,
• Anlamsız sözcükleri ve sesleri birleştirir,
• Söyleyebildiklerinden daha fazlasını anlar.
18-24 Aylık Çocuğunuz;
• Birden fazla tek kelimeyi söyleyebilir. Fakat, birçok sesi hatalı çıkarır,
• İki kelimeyi birleştirebilir (“anne araba” gibi),
• Hâlâ anlamsız kelimeleri kullanır,
• Basit soruları anlar (“Top nerede?” gibi).
2-3 Yaşındaki Çocuğunuz;
• Daha uzun cümleler kullanır fakat, bunlar çoğu zaman dilbilgisi kuralları açısından
eksik olabilir (“Baba iş gitti” gibi),
• Birçok kelimeyi söyler. Fakat, bunları hâlâ yanlış telaffuz edebilir,
• Sorular sorar ve bunları yanıtlar,
• Söylediklerinizin birçoğunu anlar.
3-4 Yaşındaki Çocuğunuz;
• Daha uzun ve karmaşık cümleler kurar,
• Günlük konuşma dilindeki sözcüklerin çoğunu kullanır,
• Konuşulanların çoğunu anlar,
• Bir çok soru tipini sorar,
• Konuşmaları diğer insanlar tarafından kolaylıkla anlaşılır.
4-5 Yaşındaki Çocuğunuz;
• Cümle ve kelimeleri yetişkinlerin söylediklerine benzer bir şekilde söyler,
• Basit hikayeleri anlatır,
• Seslerin bir çoğunu doğru söyler,
• Söylenilenleri anlar ve hatırlar.
Çocuklar;
3 yaşına kadar [b,c,d,g,h,m,t] seslerini,
4 yaşına kadar [n,p,j,s] seslerini,
5 yaşına kadar [ç,f,ğ,k,ş] seslerini,
6 yaşına kadar [l,r] seslerini,
8-9 yaşına kadar [v,j,z] seslerini, büyük bir çoğunlukla üretmeyi başarabilir.