SAKATLAR İÇİN FIRSAT EŞİTLİĞİ KONUSUNDA STANDART KURALLAR

1- EŞİT KATILIM İÇİN ÖN KOŞULLAR

Kural 1: Bilinçlendirme
Devletler; bu konudan sorumlu makamların mevcut programları ve hizmetleri içeren yeni bilgileri, sakatlara, ailelerine, sakatlık alanında uzman olanlara yaymalarını sağlamalıdırlar. Sakatlarla ilgili bilgiler herkesçe elde edilebilir bir form içinde sunulmalıdır.

Devletler; sakatlar ve sakatlarla ilgili hareket tarzlarına (politikalarına) ilişkin bilgilendirme kampanyalarını ve bu kampanyaların içersinde, sakatların diğer insanlarla aynı haklara ve yükümlülüklere sahip olduklarını ve de tam katılımlarına mani olan tüm engelleri ortadan kaldıracak kararların alınması gerektiği mesajım verecek şekilde başlatmalı ve bunları desteklemelidir.

Devletler; milli eğitim programlarının her yönüyle tam katılım ve eşitlik prensibini yansıtıyor olmasını temin etmelidirler.

Devletler; sakatlarla ilgili konuları içeren halka yönelik öğretim programlarına katılmaları için sakatlan, ailelerini ve kuruluşları davet etmelidirler.

Devletler; özel sektördeki sakatlarla ilgili faaliyetleri kapsayan tüm girişimleri desteklemelidirler.

Devletler; sakatların sahip oldukları haklar ve potansiyelleri konusunda bilinçlendirilmelerine yönelik programları başlatmalı ve bunların yoğunlaştırmalıdırlar.

Özgüvenlerinin arttırılması ve yetki verilmesi sakatların kendileri için uygun olan fırsatlardan yararlanmalarına yardımcı olacaktır.

Bilinçlendirme, sakat çocukların eğitiminde ve rehabilitasyon programlarında önemli bir yer tutmalıdır. Bilinçlendirmenin yaygınlaştırılması için tüm çocukların eğitimleri ile öğretmen ve uzman eğitimlerinde bu konu öğretimin ayrılmaz bir parçası olmalıdır.

Kural 2: Tıbbi Bakım
Devletler; sakatlar için, etkin bir tıbbi bakım şartını teminat altına almalıdırlar.

Devletler; sakatlığa neden olabilecek durumların meydana çıkartılması; değerlendirilmesi ve bunların giderilmesi hususunda uzmanlardan oluşan kadrolarca yürütülen programları takip etmelidirler. Böylelikle, sakatlığa neden olabilecek etkenlerden korunulması bunların azaltılması ya da yok edilmesi sağlanmış olabilecektir. Bu türden programlar, bireysel düzeyde sakatların ve ailelerinin tam katılımlarını sağlamasının yanı sıra planlama ve değerlendirme düzeyinde sakatlarla ilgili kuruluşların katılımlarını gerçekleştirmeyi garanti etmelidir.

Bölgesel kuruluşlarda çalışanlar eğitilerek, erken sakatlık teşhisinde gerekli olan ilk yardım ve yerinde müdahale bilgilerine sahip olmaları sağlanmalıdır.

Devletler; sakatlara özellikle bebeklere ve çocuklara, toplumun diğer üyelerine sağlanan tıbbi bakımın aynısının verilmesini garanti etmelidirler.

Devletler; tüm sağlık personelinin, sakatlara sağlık bakımını yapabilecek şekilde yeterli eğitim almalarını, bunlar için gerekli olan teçhizatla donatılmalarını, tedavi metotları ve teknolojisini kullanabilme özelliklerine sahip olmalarını garanti etmelidir.

Devletler; sakatların korunabilmeleri ya da fonksiyonel kapasitelerini artırabilmeleri için; ihtiyaç duyulabilecekleri düzenli tedaviyi ve ilaçlarının sürekli olarak temin edilmesini, sağlamalıdırlar.

Kural 3: Rehabilitasyon
Devletler; sakatları kendi kendine yeterlilik ve fonksiyonellik konusunda optimum bir seviyeye çıkarmak ve bu durumda kalmalarını sağlamak için rehabilitasyon hizmetlerini şart koşmalıdırlar.

Devletler; tüm sakatlık grupları için ulusal düzeyde rehabilitasyon programlarını geliştirmelidirler. Bu tür programların; sakatların doğal bireysel ihtiyaçlarını gidermeye, yönelik olmalarının yanı sıra tam katılım ve eşitlik prensibi üzerine dayandırılıyor olmaları da gereklidir.

Söz konusu programlar; zeka seviyesini yükseltici eğitimler, sakatlara ve ailelerine danışmanlık hizmetleri, kendine güvenin geliştirilmesi, ihtiyaç halinde değerlendirme ve rehberlik hizmetleri gibi çok geniş bir alanı kapsamalıdırlar. Bu programlara, çok ağır ya da birkaç türden sakatlığı olanları da kapsayacak, şekilde rehabilitasyona ihtiyacı olan tüm sakatlar kabul edilmelidirler.

Bütün rehabilitasyon hizmetleri sakatın yaşadığı yerdeki bölgesel kuruluşta verilebilmelidirler. Ancak, bazı durumlarda, belirli bir eğitim hedefine ulaşabilmek için, özel rehabilitasyon kursları, yerin elverişli olması durumunda sakatın oturduğu mekanda organize edilebilir.

Sakatların ve ailelerinin; eğitilmiş öğretmenler, rehberler ya da danışmanlar olarak rehabilitasyona aktif katılımları için teşvik edilmeleri şarttır.

Devletler; rehabilitasyon programlarının oluşturulmasını ya da değerlendirilmesini, sakatlarla ilgili kuruluşlardan verilen bilir kişi raporuna göre yapmalıdırlar.

Kural 4: Yardım Servisleri
Devletler; sakatların günlük yaşamlarında kendi başlarına yaşayabilme kapasitelerini artırabilmeleri ve haklarını kullanabilmeleri için, sakatlara yapılan yardım cihazlarını (aletlerini), da kapsam içine alacak şekilde yardım servislerinin geliştirilmesini ve bunların ihtiyaçlarının karşılanmasını teminat altına almalıdırlar.

Devletler; fırsat eşitliğini sağlamada önemli tedbirler olması bakımından, sakatların ihtiyaçları doğrultusunda, yardımcı aletleri ve teçhizatı, özel yardım ve tercümanlık hizmetlerini öngören şartları mecbur tutmalıdırlar.

Devletler; yardımcı alet ve teçhizatın geliştirilmesini, üretimini, dağıtımını ve bakımını desteklemeli ayrıca bunlarla ilgili bilgilerin yayılmasını da sağlamalıdırlar. Bunu başarmak için genellikle mevcut teknik bilgi ustalıktan yararlanmalıdırlar. Örneğin, yüksek teknoloji endüstrisinin yer aldığı Amerika da yardımcı alet ve teçhizat standardının ve etkinliğinin geliştirilmesine yönelik çalışmalar yapılmaktadır. İmkanların elverdiği ölçülerde yerli malzeme ve üretim imkanlarından yararlanılarak kolay kullanılabilen ve ucuz nitelikte cihazların geliştirilmeleri ve üretimlerinin yapılmasının teşvik edilmesi oldukça önemlidir. Sakatların bizzat kendileri de bu cihazların üretilmesi işinde yer alabilirler.

Devletler; yardımcı alet ve teçhizata ihtiyacı olan sakatlara veya bunların ailelerine bu cihazları ücret almadan vermek ya da çok ucuz fiyatlarla satmak suretiyle kolay yoldan tedarik imkanları yaratmalıdırlar.

Rehabilitasyon programlarında, yardımcı alet ve teçhizatın bulunması ön koşulu nedeniyle, Devletler; kız ve erkek çocukları tarafından kullanılacak yardımcı alet ve teçhizatın dizaynı, dayanıklılığı ve yaşa uygunluğu hususlarını göz önünde bulundurmalıdırlar.

Devletler; özellikle çok ağır ya da bir kaç türden sakatlığı olanlara özel yardım programları ve tercümanlık hizmetleri ön şartını getirmeli ve bu hizmetlerin geliştirilmesini desteklemelidirler. Bu tür programlar, sakatların günlük yaşamı evde, işte ve okulda geçen bölümlerine ve boş zaman faaliyetlerine katılım seviyelerini artıracaktır.

Özel yardım programlarının tasarımları sırasındaki amaç; programların sakatlara verilmeleri işlemi içersinde, kesin olarak arzu edilen sonuçlara ulaşabileceğini gösteren etkiyi yapacak türden olmalarını sağlamaya yönelik olmalıdır.
2- EŞİT KATILIM İÇİN HEDEF ALANLAR

Kural 5 : Ulaşılabilme
Devletler toplumun her kesimine eşit fırsatlar verilmesi işlevi içerisinde ulaşılabilmenin baştan sona önemini kabul etmelidirler. Her türden sakatlar için;
Devletler:
a) Fiziksel çevre koşullarını, gidebilme (ulaşabilme) bakımından kolaylaştıracak faaliyet programları hazırlayıp sunmalı,

b) Bilgi ve haberleşmede ulaşma imkanını sağlayacak önlemleri almalıdırlar.

A) Fiziksel Çevre Koşullarının Ulaşılabilir Olması :
Devletler fiziksel çevreye katılımı engelleyen nedenleri ortadan kaldıracak önlemleri almalıdırlar. Bu önlemlerin; standartları belirleyen kural ve prensipleri tespit ederek bunları geliştiriyor olmalarının yanı sıra, evler, binalar, kamuya ait ulaşım servisleri, diğer ulaşım vasıtaları, caddeler ve açık hava ortamları gibi toplumun içinde yaşadığı çeşitli alanlara kolaylıkla ulaşmayı teminat altına alacak yasaları çıkarmayı a göz önünde bulunduruyor olmaları gerekmektedir.

Devletler; fiziksel çevre koşullarının dizaynı ve yapılmasından uzmanlar olarak sorumlu bulunanlara sakatlarla ilgili politikalar ve ulaşılabilmenin üstesinden gelecek önlemlerle ilgili yeterli bilgileri vermeyi teminat altına almalıdırlar.

Ulaşılabilme için gerekli olan ihtiyaçlar, planlama aşamasının başlangıcından itibaren, çevre koşullarını dizayn edilmesi ve yapılması işleminin içine dahil edilmelidir.

Ulaşılabilmenin standartları ve normları geliştirilirken, sakatlarla ilgili kuruluşlara danışılması gereklidir.

Kamuya ait yapı projeleri dizayn edilirken planlama safhasının başlangıcından itibaren bu kuruluşlar her bölgeden katılarak bu konunun içinde yer almalı ve böylelikle maksimum düzeyde ulaşılabilmenin garanti altına alınması sağlanmalıdır.

B) Bilgi ve Mesajın (Bildirinin) Elde Edilebilir Olması
Sakatlar, durumun uygun olması halinde sakatların aileleri ve yakınları; teşhisler, sahip oldukları haklar, verilen hizmetler ve programlar konusundaki tüm bilgileri her safhada kullanabilme imkanına sahip olmalıdırlar. Bu türden bilgiler sakatlarca elde edilebilir şekilde düzenlenmelidir.

Devletler; farklı gruptaki sakatlar için danışma hizmetlerini ve dokümantasyonu sağlayacak stratejiler geliştirmelidirler. Görme zorluğu olanlara yazılı bilgileri ve dokümantasyonu sağlayabilmek için; körler alfabesi, daktilo, büyük harfler ve diğer uygun teknolojiler kullanılmalıdır. Aynı şekilde, işitme, ya da anlamlı güçlüğü olan sakatlara da konuşma kolaylığı sağlayıcı teknolojiler kullanılmalıdır.

Sağır çocukların eğitimleri sırasında ya da aileleri ve toplum içinde bulunmaları esnasında İşaret Dilinin kullanılmasına önem verilmelidir. Sağırlar ile toplumun diğer bireyleri arasında iletişimi kolaylaştırmak için İşaret Dili tercümanlık hizmetleri ile sağlanmalıdır.

Başka türden iletişimsel özürleri olan sakatların ihtiyaçlarına da önem verilmelidir. Devletler, verdikleri hizmetleri elde edilebilir hale getirmek için, medyayı özellikle televizyonu, radyoyu ve basını teşvik etmelidirler.

Devletler; halka sunulan bilgisayarlı yeni bilgileri ve hizmet sistemlerini, sakatlar, için ya önceden elde edilebilir ya da ihtiyaç halinde elde edilebilir şekilde adapte etmelidirler.

Hizmet sistemlerini elde edilebilir hale getirecek önlemlerin hazırlanması sırasında sakatlarla ilgili kuruluşlarla bilgi alışverişinde bulunulmalıdır.

Kural 6: Eğitim
Devletler; sakatlara, bir bütün halinde ve herkesle aynı haklara sahip olacak şekilde ilk, orta ve yüksek eğitim fırsatı verilmesi prensibini kabul etmeli ve sakatların eğitimin milli eğitim sistemlerinin ayrılmaz, bir parçası olmasını garanti altına almalıdırlar.

Sakatların eğitilmesinden uzman eğitimciler sorumlu tutularak, milli eğitim sistemlerinin hazırlanması, müfredat programlarının geliştirilmesi ve okulların organize edilmesinde sakatlarla ilgili eğitimin bunları tamamlayan bir unsur olması sağlanmalıdır.

Orta okullardaki eğitim sistemi, tercümanlık hizmetleri ile diğer yardımcı servisler şartını koşul olarak getirmelidir. Farklı türdeki sakatların ihtiyaçlarını karşılamak için organize edilmiş yardım servisleri kurulmalı ve tam ulaşılabilirlik sağlanmalıdır. Ailelerden oluşan gruplar ve sakatlarla ilgili kuruluşlar, eğitim sürecinin her safhasında yer almalıdırlar.

Eğitimin zorunlu olduğu ülkelerde, en ağır biçimde sakatlıkları olanları da kapsam içine alacak şekilde, her türden ve her seviyede sakatlıkları olan kız ve erkek çocuklarına eğitim şartı getirilmelidir.

Aşağıdaki gruplara özel ihtimam gösterilmelidir:

a) Çok küçük sakat bebeklere
b) Okul öncesi çağındaki sakat çocuklara
c) Sakat olan yetişkinlere, özellikle de kadınlara,

Orta öğrenimde sakatlar için konulan eğitim hükümlerinin intibak ettirilebilmesi için Devletler:

a) Çok geniş bir toplum kitlesi tarafından anlaşılan ve okul seviyesinde kabul edilen açık olarak belirlenmiş bir politikaya sahip olmalıdırlar,
b) Müfredat programının esnekliğine, buna eklentiler yapılabilmesine ve bunların adaptasyonuna imkan tanımalıdırlar,
c) Kaliteli materyallerin kullanılması, öğretmenlere sürekli tekabül kursları verilmesi ve yardımcı öğretmenlerin yetiştirilmesi yolunda tüm gereksinimleri karşılamalıdırlar.

Birleştirilmiş eğitim ve topluma yönelik programlar, sakatlara maliyet etkinliği tahsilini ve eğitimini sağlama konusunda tamamlayıcı yaklaşımlar olarak görülmelidirler.

Milli eğitim programları, toplumları sakatlara yerel eğitim verilmesini sağlamak için, kaynaklarını kullanmaları ve bunları geliştirmeleri yolunda teşvik etmelidirler.

Kural 7: İstihdam
Devletler; sakatların en doğal haklarını özellikle istihdam alanında kullanmak zorunda oldukları prensibini kabul etmelidirler.

İstihdam ile ilgili kanunların ve tüzüklerin, sakatlara karşı ayrım yapmayan ve sakatların istihdam edilmeleri yolunda engeller koymayan bir yapıda olmaları zorunluluğu vardır.

Devletlerin faaliyet programları:

a) Her türden sakatın kullanıp çalışabileceği özelliklere sahip işyerlerinin, binaların ve
müştemilatının dizayn edilerek yapılmasını sağlayacak önlemleri,
b) Yeni teknolojilerin kullanılmasını; aletler ve donamlar gibi yardımcı cihazların
üretilmesinin ve geliştirilmesinin desteklenmesini ayrıca sakatların istihdam edilmelerine ve sürekli olarak çalışmalarına imkan verecek olan cihaz ve donanımların sakatlarca elde edilmesini kolaylaştıracak önlemleri almayı,
c) Uygun eğitim verilerek, sakatların bunlara yerleştirilmesi ve de personel yardımı ile yardımı ile tercümanlık hizmetleri konusunda sürekli destek verilmesi hükmünü kapsamalıdırlar.

Devletler; sakat işçilere karşı toplumdaki önyargılarını ve olumsuz tutumların yok edilerek, toplumun bilinçlendirilmesi yolunda kampanyalar başlatmalı ve bunları desteklemelidirler.

İşveren olarak Devletler; sakatların kamu sektöründe istihdam edilebilmelerini sağlayacak uygun çalışma şartlarını oluşturmalıdırlar.

Özel ve resmi olmayan sektörlerdeki eğitim ve istihdam programlarında sakatların da kapsam içine alınmasını sağlayacak önlemler yasallaştırılmalıdır.

Eğitim ve istihdam olanaklarını, boş zaman yaratmayı, part-time çalışmayı, iş paylaşımını, kendi namı hesabına çalışmayı ve refakatçiler bulunmasını sağlayacak önlemlerin alınması sırasında, Devletler, işçi sendikaları ve işverenler, sakatlarla ilgili kuruluşlarla işbirliği içersinde birlikte çalışmalıdırlar.

Kural 8: Gelirin Korunması ve Sosyal Güvenlik
Devletler; sakatların sosyal güvenlikleri ile gelirlerinin korunmasını yasal hale getirmekten sorumludurlar.

Devletler; sakatlıkları yüzünden ya da sakatlığa bağlı faktörlerden dolayı gelirlerini kaybetmiş ya da gelirlerin de bir azalma olmuş veya yukarıdaki nedenlerden ise kabul edilmemiş sakat kimselere, yeterli düzeyde bir gelir desteği sağlanmasını hükme bağlamalıdırlar.

Sosyal güvenliğin, sosyal sigortanın veya sosyal yardım rejimlerinin bulunduğu ya da bunların toplumun tüm kesimine yönelik olarak iyileştirildiği ülkelerde, devletler bu rejimlerce sakatların kapsam içine alınmamasına veya ayrımcılık yapılmamasına engel olacak hükümler getirmelidirler.

Devletler, sakat bir kimsenin bakımım üstlenen bireylerin, sosyal güvenlik kapsamına alınmasını ve bunlara gelir desteği yapılmasını sağlayan şartı da hükme bağlamadırlar.

Sosyal Güvenlik Sistemleri, sakatların kazanç sağlama kapasitelerini geliştirecek teşvikleri kapsam içine almalıdırlar. Bu sistemler, meslek edindirme kurslarının organizasyonunu, geliştirilmesini ve finansmanını sağlamalı ya da bunlara katkıda bulunmalıdırlar. Bunlar, aynı zamanda, işe yerleştirme hizmetlerine de yardımcı olmalıdırlar.

Sosyal Güvenlik programları, sakatların kazanç sağlama kapasitelerini oluşturmaları veya yeniden düzenlemeleri için, iş aramalarını teşvik edici özellikte olmalıdırlar.

Gelir desteği, sakatları iş göremeyecek hale getiren, sakatların iş aramalarında cesaret kırıcı etkilerini kaybedinceye kadar sürdürülmelidir. Bu destek, yalnızca, sakatların yeterli ve güvenli bir geliri elde etmeleri durumunda azaltılmalı veya kesilmelidir.

Devletler, sakatlıkla ilgili bilgi ve malumatı ulusal, bölgesel ve yerel çevreler içerisinde tüm siyasi ve idari düzeylere yayacak önlemleri almalıdırlar.

Kural 9: Aile Hayatı ve Kişisel Bütünlük
Devletler; sakatların aile yaşamına tam olarak katılmaları yolunda destek vermelidirler. Bunun yanı sıra, sakatların kişisel bütünlük hakları daha da genişletilmeli ve kanunların sakatlara, cinsel ilişkiler, evlilik yada analık ve babalık bakımından ayrım yapmamasını temin etmelidirler.

Devletler; sakatların özellikle de sakat kızların ve kadınların cinselliklerine, evliliklerine, analık ve babalıklarına karşı toplumda halen hüküm sürmekte ,olan olumsuz tutum ve tavırları değiştirmek için önlemler alınmasına ve bunların geliştirilmesine destek vermelidirler.

Kural 10: Kültür
Devletler; sakatların bir bütün halinde birleştirilmelerini ve kültürel faaliyetlere aynı haklara sahip olarak katılabilmelerini temin etmelidirler.

Devletler; sakatların, yaratıcı artistik ve entelektüel potansiyellerini kullanabilmeleri fırsatını, yalnızca kendi yararları için değil, aynı zamanda içinde yaşadıkları toplumun, ki bu kentsel ya da kırsal alanlar içinde olabilir, kültürel açıdan daha da zenginleştirilmesi bakımından da elde etmelerini, garanti altına almalıdırlar. Bu türden potansiyellere örnek olarak dans, müzik, edebiyat, tiyatro, plastik sanatlar, ressamlık ve heykeltıraşlık verilebilir. Özellikle gelişmekte olan geleneksel ve çağdaş sanat formları üzerinde yoğunlaştırılmalıdır.

Devletler; tiyatrolar, müzeler, sinemalar ve kütüphaneler gibi kültürel icraatların ve hizmetlerin sakatlara ulaşmasına ve buralardaki yerlerin onlar için de ayrılmasına yardımcı olmalıdırlar.

Kural 11 : Eğlence ve Spor
Devletler; sakatların, eğlence ve sporda eşit haklara sahip olmalarını sağlayacak önlemleri almalıdırlar. Bunların yanı sıra, sakatların eğlence ve spor için yararlanabilecekleri oteller, plajlar, stadyumlar, vs. gibi yerlerin yapılabilmesini gerçekleştirmek için önlemler alınması girişimlerini başlatmalıdırlar.

Turist otoriteleri, seyahat acenteleri, gönüllü kuruluşlar ve eğlence faaliyetlerini organize etmekle görevli diğer kimseler, sakatların özel gereksinimlerini göz önünde bulundurmak suretiyle sakatlara hizmet vermeyi kabul etmelidirler.

Kural 12 : Din
Devletler; sakatların içinde yaşadıkları toplumun dini gelenekleri doğrultusunda yaptıkları tüm faaliyetlere diğer bireylerle aynı haklara sahip olarak katılmaların teşvik edecek önlemleri almalıdırlar. Ayrıca, dini otoritelerle görüşmek suretiyle, ayrımcılığı kaldıracak ve dini faaliyetlerde sakatların yer almasını sağlayacak önlemleri yasallaştırmalıdırlar .

Devletler; sakatlarla ilgili konular hakkındaki bilgilerin, dini kurum ve kuruluşlara dağıtılmasını özendirmeli ve dini makamların, sakatlık politikasıyla ilgili bilgilendirmeyi hem din görevlerinin eğitiminde hem de dini eğitim programlarında kapsam içine almalarını sağlamalıdırlar .
3- YÜRÜTME ÖNLEMLERİ

Kural 13 : Bilgi ve Araştırma
Devletler; sakatların yaşam koşulları hakkındaki bilgilerin toplanması ve bunların yayılması hususunda en büyük sorumluluğu kendi üzerine almalılar ve sakatların yaşamlarını olumsuz yönde etkileyen engelleri de kapsayacak şekilde her konuda geniş araştırmaların yapılmasını ve bunların ilerletilmesini sağlamalıdırlar.

Devletler; sakatların yaşam koşulları hakkında türüne (kendine) özgü istatistikleri ve diğer bilgileri düzenli aralıklarla toplamalıdırlar. Bilgilerin bu şekilde toplanması, nüfus sayımı ve ailelere ait araştırmalar ile birlikte, yürütülebileceği gibi, yakın işbirliği içerisinde üniversiteler, araştırma enstitüleri ve sakatlarla ilgili kuruluşların ve uygulamaya konulmaları hakkındaki sorular bilgilerin toplanması sırasında kapsam içine alınmalıdırlar.

Devletler; hem verilen hizmetler ve uygulanan programlarla ilgili istatistikleri hem de faklı türdeki sakatlık gruplarını kapsam içine alabilecek türde bir bilgi bankasını kurmaya çalışmalıdırlar. Bireysel mahremiyetin ve kişisel bütünlüğün korunmasına duyulan gereksinim hiçbir zaman unutulmamalıdır.

Devletler; sakatların ve ailelerinin yaşamlarını etkileyen sosyal, ekonomik ve katılım sorunlarıyla ilgili araştırma programlarını başlatmalı ve bunları desteklemelidirler. Bu araştırmalar; sakatlıkların nedenleri, türleri ve oluş sıklığı ayrıca uygulama içindeki programların yararlılığı ve etkinliği ile verilen hizmetlerin ve bunları destekleyen önlemlerin iyileştirilmesine ve değerlendirilmesine duyulan ihtiyaç gibi konularda yapılan incelemeleri kapsamalıdır.

Devletler; ulusal düzeydeki araştırmaların, sakatlarla ilgili kuruluşlarla işbirliği halinde yürütülebilmesi için terminoloji ve kriterler geliştirerek bunları adapte etmelidirler.

Devletler; bilgilerin toplanması ve araştırmaların yapılması işine sakatların da katılmasını kolaylaştıracak çareleri oluşturmalı ve bu araştırmaları üstlenmeleri için nitelikli ve yetişmiş sakatları üye olmaları yolunda özellikle teşvik etmelidirler.

Devletler; araştırma sonuçlarının ve bu konudaki tecrübelerin, kendi aralarında karşılıklı olarak alınıp verilmesini desteklemelidirler.

Devletler; sakatlık konusundaki bilgi ve kanaatlerin, ulusal, bölgesel ve mahalli olanlar içerisinde yer alan tüm siyasi ve idari düzeylere yayılmalarını sağlayacak önlemleri almalıdırlar.

Kural 14 : Politikaların (Hareket Tarzlarının) Belirlenmesi ve Planlanması
Devletler; sakatlıkla ilgili her meselenin, tüm konu ile münasebetli politikaların (hareket tarzlarının) belirlenmesi ve ulusal düzeyde planlanmaları sırasında kapsam içine alınmasını temin etmelidirler.

Devletler; sakatlara ilişkin plan ve programlarla ilgili olan ya da sakatların ekonomik ve sosyal statülerini etkileyen tüm kararların alınmaları sırasında sakatlarla ilgili kuruluşların da yer almalarını sağlamalıdırlar.

Sakatların ihtiyaçları ve ilgilendikleri alanlar ayrı ayrı ele alınmamalı, bunlar Genel Kalkınma Planının içine dahil edilmelidir.

Kural 15: Yasama
Devletlerin; sakatlara, tam katılım ve eşitlik sağlayacak önlemler için yasal temelleri oluşturma sorumluluğu vardır. .

Vatandaşların haklarını ve mükellefiyetlerini bir bütün halinde toplayan Anayasa, sakatların haklarını ve yükümlülüklerini de kapsam içine almalıdır.

Devletlerin; yükümlülüklerini de kapsam içine almalıdır. Devletlerini sakatlara, diğer vatandaşlarla aynı zemin üzerinde ve eşit olarak, insani, siyasi ve yurttaşlık haklarını kullanabilme imkanını verme yükümlülükleri vardır. Bunun yanı sıra Devletler; hem sakatların haklarına ilişkin Anayasanın daha kapsamlı bir hale getirilmesi sırasında hem de söz konusu Anayasanın değerlendirilmesi esnasında sakatlarla ilgili kuruluşların da bu çalışma içinde yer almasını temin etmelidirler.

Sakatlarla ilgili yasa; hakların ve yükümlülüklerin Anayasa kapsamı içine alınması ya da bunların özel bir yasa ile kanunlaştırılması şeklinde iki biçim içerisinde oluşturulabilir.

Sakatlar için özel yasa:

a) Yalnızca sakatlarla ilgili konuları ele alan özel bir yasanın çıkarılmasına imkan vermek;
b) Sakatlarla ilgili özel konuların Anayasa kapsamı içine almak;
c) Özellikle yürürlükteki Anayasa maddelerini açıklamaya yardımcı olan metinler (konular) içerisinde sakattan ele almak; suretiyle tesis edilebilir.

Kural 16 : Ekonomik Politikalar
Devletlerin; sakatlara eşit fırsatlar yaratacak önlemlerin ve ulusal düzeydeki programların gerçekleştirilmesinde mali sorumluluktan vardır.

Devletler; tüm genel, bölgesel ve mahalli hükümet organlarının daimi bütçeleri içinde sakatları ilgilendiren hallerde kullanılmak üzere fonlar ayırmalıdırlar.

Devletler; sakatlara ilişkin önlemlerin ve destekleme projelerinin içinde en etkili olanlarını tespit etmek için, resmi olmayan kuruluşlara ve diğer ilgili organlara etki etmelidirler.

Devletler; toplum içerisinde sakatların eşit katılımlarını teşvik edecek ve destekleyecek ekonomik önlemlerin (borçlanmaların, vergi muafîyetlerinin, ödeneklerin, özel fonların ve diğerlerinin) kullanılmasını dikkate almak zorundadırlar.

Pek çok ülkeye; çeşitli pilot projelerine ve tarım bölgesi düzeyinde kendi kendine yardım programlarına destek olacak şekilde sakatları kalkındırma fonları oluşturmaları tavsiye edilmektedir.

Kural 17 : İş Koordinasyonu
Devletler; sakatlarla ilgili konularda ulusal çapta bir faaliyet merkezi olarak hizmet vermeleri için milli koordinasyon komitelerinin ya da buna benzer organların kurulmasından ve bunların güçlendirilmesinden sorumludurlar.

Milli Koordinasyon komitesinin ya da benzer organların varlıklarının sürekli olması yanı sıra hem yasal bir zemin üzerine oturtulmaları hem de yönetimleriyle ilgili uygun bir mevzuata sahip olmaları sağlanmalıdır.

Özel ve kamu kuruluşlarının temsilcilerinin biraraya getirilmesi, sektörlerarası ve de çok yönlü bir disiplin kompozisyonunun oluşturulmasında en uygun olanıdır. Temsilciler, konuyla ilgili Bakanlıklardan, sakatlarla ilgili kuruluşlardan ve resmi olmayan kurumlardan alınabilir.

Milli koordinasyon komitesinin, KARAR ALMA yetkisiyle ilgili sorumluluğunu yerine getirebilmesi için, yeterli bir özerkliğe ve kaynaklara sahip olması sağlanmalıdır. Bu komite, raporu en yüksek devlet kademesine verilmelidir.

Kural 18 : Sakatların Örgütlenmesi
Devletler; sakatlara, kendilerini ulusal, bölgesel ve yerel düzeyde temsil edecek olan örgütleri kurma hakkını vermelidirler. Devletler ayrıca sakatları ilgilendiren konularda, örgütlerin yol gösterici rollerini kabul etmek zorundadırlar.

Devletler; sakatlarla ilgili kuruluşların, hem ekonomik açıdan hem de oluşumları ve güçlenmeleri bakımından teşvik etmeli ve desteklemelidirler.

Devletler, bu kuruluşların, sakatlık politikasının gelişmesinde önemli bir role sahip olduklarını unutmamalıdırlar.

Devletler; söz konusu bu kuruluşlarla sürekli bir iletişim sağlamalı ve bunların devlet politikalarının geliştirilmesi yolundaki katılımlarını garanti etmelidirler.

Bu kuruluşların rolü; ihtiyaçların ve önceliklerin belirlenmesi, sakatların yaşamları konusunda alınacak önlemlerin ve yapılacak hizmetlerin planlanması, uygulanması ve değerlendirilmesi sırasında ortaya çıkmaktadır.

Sakatlarla ilgili kuruluşlar; sakatların ve ailelerinin yaşamlarını etkileyen sosyal, ekonomik ve katılım sorunlarıyla ilgili araştırma programlarının içeriğinde, sakatlıkların nedenleri,. Türleri ve oluş sıklığının yanısıra uygulama içindeki programların yararlılığı ve etkinliği ile verilen hizmetlerin ve bunları destekleyen önlemlerin iyileştirilmesi ve değerlendirilmesinde çok etkin bir rol oynamaktadırlar.

Devletler; ulusal düzeydeki araştırmaların yapılması işine sakatlarla ilgili kuruluşların da katılmasını sağlayacak önlemleri garanti etmelidirler.

Araştırma sonuçlarının ve bu konudaki tecrübelerin sakatlarla ilgili kuruluşlarla karşılıklı olarak alınıp verilmesi, Devletlerce temin edilmelidir.

Devletleri; yerel bölgelerdeki sakatlarla ilgili kuruluşların etkinliğini kuvvetlendirmek suretiyle bu bölgelerdeki sorunların kendilerine ulaşmasını
sağlamalıdırlar.

Kural 19 : Personel Eğitimi
Devletler, sakatlarla ilgili hizmetlerin ve programların planlanmalarını ve şartlarını kapsam içine alan her düzeyde ve yeter derecede personel
eğitimini temin etmekle yükümlüdürler.

Devletler, sakatlarla ilgili alanlarda hizmet veren tüm otoritelerin personellerine yeter derecede eğitim vermelerini sağlamalıdırlar.

Tam katılım ve eşitlik prensibi, hem sakatlık konusunda uzman olanların eğitimlerinde hem de genel eğitim programları içersinde uygun bir şekilde yansıtılmalıdır.

Devletler, sakatlarla ilgili kuruluşlarla işbirliği içerisinde stratejik bir önem teşkil etmektedir. Söz konusu eğitim, sakatlara yönelik olmalı ve doğru değerleri, yetenekleri ve gönüllü kimselerce kullanılabilecek becerileri de kapsam içine almalıdırlar.

Gönüllü kimselerin eğitilmeleri özellikle gelişmekte olan ülkelerde stratejik bir önem teşkil etmektedir. Söz konusu eğitim, sakatlara yönelik olmalı ve doğru değerleri, yetenekleri, teknolojileri içermesinin yanısıra sakatlar, akrabaları, aileleri ve gönüllü kimselerce kullanılabilecek becerileri de kapsam içine almalıdır.

Kural 20 : Standart Kararların Yürütülmesinde sakatlarla ilgili Programların Değerlendirilmesi ve izlenmesi
Devletler; Sakatlara eşit fırsatların verilip verilmediği konusunda ulusal düzeydeki program ve hizmetlerin yürütülmesini ve değerlendirilmesini sürekli izlemekle yükümlüdürler.

Devletler; ulusal düzeydeki programların periyodik ve sistematik olarak değerlendirilmesini yapmalı ve bunların sonuçlarının çok geniş bir alana, tüm ülkeye yayılmasını temin etmelidirler.

Devletler; sakatlarla ilgili program ve hizmetlerin değerlendirilebilmeleri için terminoloji ve kriterler geliştirerek bunların adaptasyonunu sağlamalıdırlar.

Terminoloji ve kriterler henüz planlama aşamasında iken, sakatlarla ilgili kuruluşlarla çok sıkı işbirliği yapılarak, bunların geliştirilmeleri ortak çalışmalarla birlikte yürütülmelidir.

Devletler; sakatları ilgilendiren alanlarda ulusal düzeyde bir değerlendirme yapabilmek ve sonuçları bütün ülkelere açıklayabilmek için, değerlendirme
yöntemleriyle ilgili standartları, uluslararası düzeyde yapılacak çalışmaların içerisinde belirlemelidirler.

Kural 21 : Teknik ve Ekonomik işbirliği
Hem gelişmiş hem de gelişmekte olan Ülkeler, sakatların yaşam şartlarının iyileştirilmesi ve daha da yükseltilmesi için önlemler almak ve birbirleriyle işbirliği yapmak zorundadırlar.

Sakat mültecileri de kapsam içine alacak şekilde, sakatlara eşdeğerde fırsatlar tanınmasını sağlayacak önlemlerin, genel geliştirme (iyileştirme) programlarının içersinde bir bütün olarak dahil edilmesi gerekmektedir.

Teknik ve ekonomik işbirliği programlarının planlanması ve yeniden incelenmesi sırasında, bu programların, sakatların üzerindeki etkileri
bakımından özel olarak değerlendirmeye alınmaları zorunluluğu vardır.

Sakatlara yönelik olarak dizayn edilen herhangi bir projenin geliştirilmesi esnasında, sakatlara ve bunlarla ilgili kuruluşlara danışılması çok büyük bir önem arz etmektedir.

Sakatlar ve bunlarla ilgili kuruluşlar, böyle bir projenin geliştirilmesi, yürütülmesi ve değerlendirilmesi sırasında, doğrudan konunun içerisinde yer almalıdırlar.

Teknik ve ekonomik işbirliği için öncelik verilmesi gereken hususlar;
a) Sakatların ailelerinin yaşamlarını etkileyen sosyal, ekonomik ve katılım sorunlarıyla ilgili araştırma programlarını,
b) Sakatlıkların nedenleri, türleri ve oluş sıklığını,
c) Uygulama içindeki programların yararlılığı ve etkinliği ile verilen hizmetlerin ve bunları destekleyen önlemlerin iyileştirilmesine ve değerlendirilmesine ihtiyaç duyulup, duyulmadığını,
d) Teknik ve ekonomik işbirliği programlarında yer alacak idari kadroların bu konulardaki bilgilerinin arttırılmasını, kapsam içine alınmalıdırlar.

Kural 22 : Uluslararası İşbirliği
Devletler; sakatlara eşdeğerde fırsat tanınmasını sağlayacak politikalara ilişkin olarak yapılan uluslararası işbirliğine aktif olarak katılmalıdırlar.

Sakatlarla ilgili politikaların geliştirilmesi bakımından Devletler; Birleşmiş Milletler bünyesindeki özel kurum ve kuruluşlara iştirak etmelidirler.

Zamanın elverdiği ölçülerde. Devletler; standartlar, bilgi alışverişi, programların geliştirilmesi, vs. gibi konularda yapılan genel görüşmelerde, sakatlıkla ilgili meseleleri tartışmaya açmalıdırlar.
Devletler;
a) Sakatlarla ilgili konularda uğraş veren gayri resmi kuruluşlar,
b) Araştırma kuruluşları ve sakatlığı ilgilendiren konularda çalışma yapan bireysel araştırmacılar,
c) Sakatlık alanında konuyla ilgili programların temsilcileri ile konunun profesyonelleri, arasında bilgi ve tecrübe alışverişi yapılmasını teşvik etmeli ve desteklemelidir.
4- İZLEME MEKANIZMASI

Bu mekanizmanın amacı, Standart Kararların etkin bir şekilde yürütülmesini sağlamaktır. Mekanizma her devlete Standart Kararların yürütme aşamasında yardımcı olacaktır. Mekanizma, Kararların yürütülmesinde çıkabilecek engelleri ya da daha yapıcı hususları tespit etme görevini yapacaktır. Mekanizma ayrıca, her ülkenin kendine has ekonomik, sosyal ve kültürel özelliklerini belirleyebilecektir.

Alınan kararlar, Sosyal Kalkınma Komisyonunun toplantıları içerisinde kontrol edilecektir. Sakatlığı ilgilendiren konularda çok geniş bir bilgi ve uzmanlığa sahip özel bir Raportörün yanı sıra, lüzum görülmesi halinde, Uluslararası kuruluşlarda görevlendirilecek ve bunların masrafları özel bütçe fonları ile üç yıl süreyle karşılanarak uygulanıp uygulanmadığı kontrol edilecektir.

Sakatlarla ilgili Uluslararası Kuruluşlar, Ekonomik ve Sosyal Kalkınma Komisyonunun içinde danışman statüsüne sahip olacaklar ve henüz kendi kuruluşlarını kuramamış kurumların temsilcileri ise, bir uzmanlar paneli oluşturmak gayesiyle toplantılara davet edileceklerdir.

Uzmanlar Paneli, Raportörün, kararların tesis edilmesi, uygulaması ve kontrol edilmesi konularında yeniden inceleme yapması, öneriler tavsiye etmesi ve geri bildirimi sağlaması bakımından. Raportör tarafından teşvik edilecektir.

Raportör, Birleşmiş Milletlere üye ülkeler ile sakatlarla ilgili resmi ve gayri resmi kuruluşlara bir soru grubu gönderecektir. Bu soru grubu ülkelerde, alınan kararların yürütülme planlarını ele alacaktır. Sorular seçici niteliğinde olmalı ve çok ayrıntılı bir değerlendirme yapılabilmesi için spesifik yöntemleri kapsamalıdır. Soruların hazırlanmasında. Raportör uzmanlar paneline ve Sekreter yaya danışmalıdır.

Raportör yalnızca ülkelerle değil, yerel gayri resmi kuruluşlarla da dialog tesis etmeye çalışarak bunların görüş ve isteklerinin de raporunda yer almasını temin edecektir.

Sekreter ya tarafından yardım alan Raportör, Sosyal Kalkınma Komisyonunun 44 ve 45. toplantılarında sunmak üzere raporlar hazırlayacaktır. Bu raporların hazırlanmasında Raportör Uzmanlar Paneline danışacaktır.

Ülkeler, koordinasyon komiteleri yada benzer organlar, yürütme ve kontrol sistemlerinin yapılmasında yer almaları yolunda teşvik etmelidirler. Sakatlığı ilgilendiren konularda ulusal düzeyde odak noktası olarak ülkeler; kararların kontrol edilmesini koordine edecek yöntemlerin oluşturulmasını desteklemelidirler.
Konuyla ilgili maaşları karşılayacak özel bütçe fonunun belirlenmesi için, kararlarla ilgili konulara danışmanlık görevinin yapılmasına imkan verecek bir veya birkaç kadronun oluşturulması ve böylece ülkelere;

a) Kararların verilmesi hakkında ulusal ve bölgesel eğitim seminerlerinin organize edilmesi,
b) Kararların uygulanmasını sağlayacak stratejiler konusunda yardımcı olacak prensiplerin geliştirilmesi,
c) Kararların yürütülmesine ilişkin en iyi uygulamalar hakkındaki bilgilerin yayılması(yaygınlaştırılması), hususlarında bilgi verilmesi sağlanmalıdır.